Een innovatief bedrijfsmodel voor 'voorgestoomde' rijst in Burkina Faso

De Burkinabes zijn dol op rijst. Ze houden vooral van "parboiled rijst": rijst die is gestoomd en gedroogd voordat ze gepeld. Dit proces maakt parboiled rijst voedzamer dan klassiek verwerkte rijst. Een beter bewaard geheim is parboiled rijst zonder de inzet van de vrouwen, waarschijnlijk zou zijn verdwenen.

Van oudsher werd rijst in Burkina Faso voornamelijk door mannen geproduceerd. Ze verkochten hun oogst aan de overheid, die vervolgens de rijst zou parboilen en doorverkopen. Toen de overheid besloot om de rijsthandel te liberaliseren, zaten deze rijstboeren plotseling zonder kopers. Hun vrouwen, waren bezorgd over het inkomensverlies en besloten zich te organiseren om met parboiling te beginnen. Ze richtten UNERIZ op, of Union Nationale des Etuveuses de Riz du Burkina.

Momenteel doen meer dan 16.000 vrouwen aan parboiling in Burkina Faso. 3.730 van hen zijn lid van UNERIZ. UNERIZ omvat twaalf sub-unies in verschillende departementen van het land, die elk een collectief parboiling-centrum hebben. In deze parboilingcentra kunnen vrouwen hun rijst in een hygiënische omgeving parboilen en gebruik maken van degelijke infrastructuur. Ze hebben ook toegang tot trainingen over verwerkingstechnieken. De parboiled rijst die in deze centra verwerkt wordt, is van hoge kwaliteit, voldoet aan de marktvraag en leidt tot een hoger inkomen voor de vrouwen.

Deze collectieve parboiling-centra hebben echter niet voldoende capaciteit. Momenteel is slechts een kwart van de rijst van UNERIZ-leden in de centra verwerkt. Vrouwen parboilen dus driekwart van de rijst nog altijd thuis. Daar ontbreekt het hen echter aan infrastructuur en leermogelijkheden om de verwachte kwaliteit te behalen. Rijst die thuis verwerkt is, bevat veel onzuiverheden, zoals kleine steentjes. De marktprijs voor die rijst is bijgevolg ook een pak lager.

Rikolto en UNERIZ hebben daarom de krachten gebundeld om een alternatief bedrijfsmodel te ontwikkelen dat toelaat om rijst van hoge kwaliteit thuis te parboilen. Het is complementair aan het parboilen in de collectieve centra.

• De rijstproductie in Burkina Faso lijdt onder de klimaatverandering. De geoogste hoeveelheden rijst zijn niet stabiel. Rijstproducenten en parboilers moeten zorg dragen voor het milieu om een stabiele aanvoer van rijst te garanderen.
• Rijstproducenten zijn niet bereid hun rijst op vertrouwen aan de parboilers te verkopen. Ze willen meteen worden betaald, en niet nadat de vrouwen hun parboiled rijst hebben verkocht.
• De vrouwen die parboilen hebben het moeilijk om rijstproducenten vooraf te betalen omdat ze geen toegang hebben tot werkkapitaal. Met hun eigen spaargeld kunnen ze enkel kleine hoeveelheden rijst opkopen.
• Vrouwen parboilen ongeveer driekwart van hun rijst thuis, omdat de collectieve parboiling centra over onvoldoende capaciteit beschikken. Rijst die voorgekookt is, heeft echter een lagere kwaliteit, omdat vrouwen niet het nodige kapitaal hebben om de apparatuur te kopen die nodig is om de rijst te verwerken.
• De ondernemersvaardigheden van de parboilers zijn zwak: de vrouwen beschikken niet over kennis van de rijstmarkt, prijzen, boekhoudkundige vaardigheden, enz.
• UNERIZ heeft geen merknaam of herkenbare verpakking voor zijn rijst, waardoor het moeilijk is om een marketingcampagne te starten en consumenten te herkennen.

• Rikolto en UNERIZ co-creëren een franchisemodel. In dit model neemt UNERIZ de rol op van franchiseur die diensten verleend aan de bedrijven van de vrouwen die parboilen. De vrouwen zijn de franchisenemers. Concreet levert UNERIZ het materiaal aan vrouwen om thuis te parboilen. Daarnaast verstrekken ze ook krediet en vooziet UNERIZ opleidingen over het gebruik van de parboiling-materialen, ondernemersvaardigheden,...
• Het bedrijfsmodel zal worden getest door een twaalftal vrouwen van vier van UNERIZ's sub-unies, gevestigd in Bama, Banzon, Douna en Karfiguela. Wanneer de winstgevendheid van het model wordt bewezen, zal het experiment worden uitgebreid naar alle UNERIZ-leden.
• De lessen die tijdens de testperiode zijn geleerd, worden gedeeld tijdens bijeenkomsten met andere boeren en tijdens regionale agro-conferenties.
• Er wordt een marketingstrategie ontwikkeld om het model te verspreiden bij andere (organisaties van) parboilers.

Rikolto werkt samen met UNERIZ. De 3.730 leden (allemaal vrouwen) zijn de belangrijkste doelgroep van dit project. Indirecte plukken ook rijsttelers en consumenten in de stad de vruchten van meer parboiled kwaliteitsrijst.

Rikolto werkt sinds 2011 samen met UNERIZ om de positie van vrouwelijke parboilers in de Burkinese samenleving te versterken en hun inkomen te verhogen. Sinds 2014 heeft Rikolto UNERIZ 'sub-unie in Douna ondersteund om een gezamenlijk parboilingcentrum voor rijst op te zetten, zodat de parboilers de kwaliteit van hun rijst kunnen verbeteren en tegen een hogere prijs kunnen verkopen. Ondertussen is dit model gerepliceerd in andere groepen van UNERIZ.

• Van 2014 tot 2016 steeg het percentage voorgestoomde rijst in Douna die voldoet aan de markteisen van 20% tot 75%. De rijst met tekortkomingen en onzuiverheden daalde tot 10%.
• Van 2014 tot 2016 steeg het percentage rijst dat verwerkt wordt in het centrum van Douna en verkocht wordt door de vrouwen van 5% tot 80%. De totale verkoopvolumes stegen van 120 naar 420 ton. De belangrijkste afnemer van voorgekookte rijst, SONAGESS, vernieuwt jaarlijks het contract.
• De vrouwen hun inkomen uit het parboilen stijgen tot ongeveer 450.000 CFA per jaar sinds de opening van het collectieve parboilingcentrum. Ze geven aan dat de inkomsten uit de verkoop van voorgekookte rijst hen onafhankelijker maakt van hun echtgenoten, wat bijdraagt aan hun empowerment.
• De parboilers leerden betere praktijken om het waterverbruik tijdens het parboilingproces te verminderen. Er zijn tests gedaan om de traditionele houtvuren te vervangen door zonnepanelen en met briketten van rijsthulzen.
• UNERIZ heeft twee contracten afgesloten met Coris Bank om werkkapitaal te verstrekken tegen lage rentetarieven (8%).

• Er is een businessmodel (franchisemodel) ontwikkeld dat aangepast is aan de behoeften van de vrouwelijke parboilers.
• Het inkomen van vrouwelijke parboilers die lid zijn van UNERIZ groeit verder omdat ze hogere volumes van rijst van goede kwaliteit verkopen.
• Het bedrijfsmodel helpt vrouwen verschillende uitdagingen te overwinnen: UNERIZ biedt de juiste diensten aan, hun ondernemers- en verwerkingsvaardigheden verbeteren, en vrouwen kunnen hun rijst gemakkelijker verkopen dankzij een eigen rijstmerk dat het vertrouwen van de consument wint door zijn goede kwaliteit.

Het bedrijfsmodel zal - indien het zich bewijst op economisch, sociaal en ecologisch vlak - worden opgeschaald in Burkina Faso en naar andere plaatsen in de West-Afrikaanse regio.