Ontmoet Germaine Furaha, coördinator van het rijstprogramma in Congo

Een toevallige ontmoeting op facebook was het begin van een nieuw Rikolto-verhaal voor Germaine Furaha. Sinds januari is ze coördinator voor het rijstprogramma in Congo. Germaine weet veel, heel veel over rijst. Ze werkt in de regio van Bukavu, maar ze keert regelmatig terug naar België waar ze aan de universiteit van Luik haar master agro-economie haalde. We ontmoeten elkaar voor de eerste keer in het Rikolto-huis in Leuven. Een babbel over de vallei van Ruzizi, over jongeren, samenwerken, marketingstrategieën, opportuniteiten en vooral over rijst, veel rijst.

Via je studies kwam je in de rijstwereld terecht en nu stap je de praktijk in met Rikolto. Hoe heb je die weg afgelegd?

Ik heb eerst mijn bachelor in RDCongo gehaald en daarna ben ik voor mijn master economie naar de universiteit in Luik gegaan. Ik heb daar ook mijn doctoraat gehaald. Ik werkte als assistent aan de universiteit tijdens mijn master. Mijn onderzoek richtte zich op rijst. Dat gaf me een beter idee van wat de rijstteelt in Congo kan zijn, hoe we de rijstproductie kunnen ontwikkelen. Het onderzoek voelde wat onaf want het ging over de theoretische kant. Met Rikolto kan ik nu werken aan de praktische kant; de zoektocht naar praktische oplossingen om de rijstteelt te verbeteren.

Ik leerde Rikolto in 2013 kennen via een bericht op facebook van iemand die ik niet kende. Ik zit zelf niet zoveel op facebook, dus het heeft heel lang geduurd eer ik het oppikte. Het bericht was van een zekere ‘Ivan Godfroid’ (nvdr Ivan is directeur van Rikolto DR Congo). Ivan had via de site van de universiteit Luik iets gelezen over het onderzoek naar de rijst in Ruzizi. Ik heb geantwoord met een grote sorry voor het lange wachten op een antwoord en liet weten dat ik in België was voor mijn doctoraat. Ik kreeg direct antwoord. Ivan was toevallig ook in België. Dus hebben we afgesproken. We wouden samenwerken. Ik gaf als consultant raad over de marktanalyse van rijst. Op het einde van mijn doctoraat kwam een collega van Ivan langs en vroeg: “heb je geen interesse om voor ons te werken?”. Graag! Het is een mooie aanvulling op mijn theoretisch werk.

Wat houdt de praktijk in?

We werken in een aantal provincies: Noord-Kivu, Ituri, Zuid-Kivu en Tanganyika. We werken vooral met rijstboeren die zich groeperen via een organisatie. Sommige boerenorganisaties staan nog niet helemaal op punt. We begeleiden hen in het opzetten van een goede structuur, in het ondernemerschap. We willen meer professionaliteit en een betere organisatie. Door te kiezen Voor boerenorganisaties, kunnen we de duurzaamheid van onze ondersteuning garanderen, ook als ons project is afgelopen. We willen dat boeren autonome professionals worden. Als wij er niet meer zijn, kunnen zij hun werk verderzetten. Dat is een aspect van duurzaamheid die in onze visie is gebrand. Hoe doen we dat concreet? Neem nu het niveau van de productie: we stellen nieuwe ideeën voor, nieuwe oplossingen die het rendement van de oogst kunnen verhogen. Maar we leggen dat niet op. We werken samen. Welke variëteit is de betere? De rijstboeren ontdekken zelf wat een beter resultaat geeft, wat werkt, wat kan verbeteren. Het zijn de boeren die gaan experimenteren met de voorgestelde oplossingen. We kijken naar landbouwtechnieken die de duurzaamheid verhogen en tegelijk de opbrengst verbeteren. Dat betekent meer inkomen voor de boer.

Wat zijn de grote uitdagingen voor de Congolese rijstteelt?

Eén van de grote moeilijkheden van onze lokale rijst is de kwaliteit die te laag is en de prijs van de productie die te hoog is. Ook de verwerking van rijst moet beter. Wij stellen technieken voor om oogstverliezen te beperken en om verliezen tijdens de verwerking te beperken. De rijst is nog te vuil, er zitten nog veel kleine steentjes in, en er zijn veel breuken. Om dat te vermijden moet je tijdens het drogen een aantal factoren respecteren. En de kwaliteit van de fabrieken moet omhoog. Hoe krijgen we plaatsen waar rijst van goede kwaliteit kan worden gemaakt? Daarvoor zijn investeringen nodig. Nieuwe machines. Wij kunnen een stuk financieren. Dat hebben we in een vorig project gedaan waarbij twee rijstverwerkingseenheden werden aangeschaft die rijst van goede kwaliteit produceren. Of we kunnen de boeren helpen in het maken van een goed business plan. Hoe kan je goede opportuniteiten identificeren? Hoe stel je zo een business plan op? Waarmee kan je naar een bank gaan? Wij kunnen hen begeleiden in het vinden van financiering. Dat kan een krediet zijn of een subsidie samen met de overheid. Dat werk willen we nu samen met de boeren doen. Het is een grote uitdaging in een land waar formele financiële systemen praktisch onbestaand zijn, zeker voor landbouwers.

De kwaliteit van de rijst verhogen is één factor, wat moet erna gebeuren? Is er vraag naar Congolese rijst?

Als we de duurzaamheid van deze rijstsector willen garanderen, dan moeten de familiale rijstboeren zich integreren in de markt. We zoeken daarom samen met hen naar marktopportuniteiten. Onze rol bestaat uit het tot stand brengen van een goede relatie tussen boeren en potentiële kopers. Dat deden we vroeger ook. Rikolto zorgde er mee voor dat de boeren rijst konden leveren aan de brouwerij. Om meer veiligheid in te bouwen, moest er gewerkt worden aan goede contracten. De brouwerij blijft een deel van de markt in het nieuwe programma. Maar onze energie gaat nu vooral richting ‘riz du table’, rijst voor eigen consumptie. Er zijn een aantal studies gedaan en ook mijn eigen onderzoek wijst in dezelfde richting: de rijst die geproduceerd wordt in de vallei van Ruzizi bereikt helemaal niet de markt. De rijstvallei ligt op een 40 kilometer van de stad Bukavu. Maar de mensen kennen hun eigen rijst niet, omdat de rijst er niet aanwezig is. Als we aan de boeren vragen: “waarom leveren jullie niet aan je lokale stad waar een markt is voor je rijst?”, dan zeggen ze: “wij wisten dat ook niet.”. Ze weten wel dat er consumenten zijn voor hun rijst, maar hoe bereik je die? Hoe connecteer je de rijstboeren met hun lokale stad? Daar willen we op inzetten.

Consumenten zijn ook steeds veeleisender. Al hangt veel af van de koopkracht van de consument. We willen graag de markt bedienen, maar wel volgens de mogelijkheden van de consument. Er zijn huishoudens die heel hoge kwaliteit willen. Dat is rijst die heel proper is, die aroma heeft en mooi gepresenteerd wordt. Daarvoor willen die consumenten een hogere prijs betalen. Maar er is ook een deel van de bevolking dat gewoon nood heeft aan rijst. Punt. Natuurlijk willen ze ook rijst die niet vuil is, zonder kleine steentjes. Maar dat is al voldoende. Voor de rest hebben zij geen interesse in mooie verpakkingen of een beter aroma. Want dat zijn variabelen die de prijs omhoog doen gaan. Deze consumenten kunnen dat niet betalen. We moeten voor beide groepen de markt bevorderen, rekening houdend met de verschillen in koopkracht.

Rijst is dagelijkse kost in Congo. Als de eigen lokale rijst de markt niet voldoende bereikt, waar komt de rijst vandaag dan vandaan? In Bukavu komt 75 à 78% van de rijst die geconsumeerd wordt uit het buitenland. De lokale rijst kan niet aan de vraag van de stad voldoen. Daarom moeten we de kost van de rijstproductie verminderen en de kwaliteit verhogen. Zo wordt de lokale rijst competitief met de geïmporteerde rijst. Consumenten kopen heel rationeel, zeker als hun budget niet zo groot is. Dan kiezen ze het product dat goedkoper is of dat beantwoordt aan de beperkingen van hun budget. Tegelijk moeten we inzetten op marketing. Hoe kunnen we onze lokale rijst meer bekend maken in Bukavu? Daar is een rol weggelegd voor onze jongeren. Marketing, communicatie, de presentatie van de rijst… dat is een sector die jongeren kan aantrekken. Ze zijn sowieso al bezig met nieuwe communicatietechnieken. Rikolto kan jongeren stimuleren en aanmoedigen om in de rijstsector te stappen. Zo kunnen we verschillende problemen aanpakken waaronder de werkloosheid. In Congo zijn er massaal veel jongeren werkloos.

Speelt duurzaamheid een rol in het dagelijks leven, nu de klimaatverandering overal tastbaar wordt?

Duurzaamheid is sowieso van tel in Congo. We hebben een bevolking die gewoon is aan biologische voeding. Dat staat gelijk met natuurlijke voeding. Maar er is niet zoveel informatie om alles juist te beschrijven zoals hier in Europa. Wat niet wil zeggen dat we niet bezig zijn met het vraagstuk duurzaamheid. Op het niveau van de boeren gaat het om het gebruik van kunstmest, pesticiden enz… Veel boeren willen de aarde op een natuurlijke manier bewerken. Want als ze vandaag chemische meststoffen gebruiken, en morgen kunnen ze dat niet meer betalen, dan hebben ze een groot probleem. Dus gebruiken ze het liever niet. Het hele vraagstuk is een mondiaal probleem. Sommige consumenten informeren zich steeds meer. Hoe is iets geproduceerd? Wat doet het met het milieu? Anderen hebben helemaal geen informatie en dus is er geen gedragsverandering. Dat is overal zo. De consequenties zijn hier in Congo heel erg duidelijk. Kijk naar de rijstcultuur waar je irrigatie nodig hebt. Dezelfde rivier wordt gebruikt om je te wassen, om je kleren te wassen, er wordt zelfs van gedronken. Sommige mensen worden ziek van de rivier door de vervuiling. Mensen zijn niet geïnformeerd en hebben geen alternatief. Het water is nodig voor zoveel zaken. De klimaatverandering is voelbaar: als er minder water in de rivier stroomt, krijg je problemen met de irrigatiekanalen. Ik ben heel wat conflicten tegengekomen in mijn onderzoek, conflicten die te maken hebben met watermanagement. Alle velden hebben nood aan water, ook als er minder water via de rivier beschikbaar isr. Sommige velden krijgen niet voldoende water op de juiste manier. Dat zorgt voor spanning tussen de boeren. Hier in Ruzizi is het probleem niet zozeer het watertekort. Je hebt de rivier Ruzizi zelf, en haar bijrivieren die voldoende water leveren. Maar de infrastructuur ontbreekt, dat is het grote probleem in deze regio.

Je ziet, het is een zeer ambitieus project! Het is nog één grote werf. Er is nog zoveel te doen. Maar het geeft me moed als ik zie hoe rijst beantwoordt aan zoveel behoeftes. Het is eten. Het vervult een economische behoefte voor zoveel spelers in de rijstketen. Het biedt en antwoord op armoede. Als je een goede prijs kan garanderen, verandert het dagelijks leven van de boeren. Als een land dat potentieel heeft om aan rijstteelt te doen, zijn eigen rijstcultuur niet kan ontwikkelen, dan wordt het heel kwetsbaar. Rijst is een basis voedingsmiddel. Als je veel rijst moet importeren kan het misgaan zoals in 2008. Als de import stopt door de internationale markt of door de politiek van het producerende land, dan gaat het fout: mensen kwamen in 2008 op straat om te protesteren, hongersnood brak heel snel uit. Bukavu importeert nog meer dan 70% van de rijst. Zo ben je heel afhankelijk. Daar moeten we aan werken. Aan potentieel ontbreekt het niet in de vallei van Ruzizi. Daar is nog maar 30% van het rijstpotentieel ontgonnen. Je ziet het. Het is een grote werf, met heel veel werk!