Het gigantische potentieel van de rijst van Ruzizi

In het oosten van de Democratische Republiek Congo, in de Ruzizi-vlakte in Zuid-Kivu groeit een aromatische rijst. 100% biologische rijst, die op kleine stukjes land wordt geteeld. Het potentieel van deze regio is gigantisch. Tegelijkertijd is er in de hoofdstad van Zuid-Kivu, Bukavo, grote vraag naar rijst voor eigen consumptie. Rikolto investeert samen met de rijstboeren in deze landbouwstreek. Het doel: de markt van Bukavo veroveren!

Er is nog een lange weg te gaan. Maar wie de rijst nu al kan kopen, is overtuigd van de lekkere smaak en hoge kwaliteit van de rijst van Ruzizi. Rikolto-collega Merveille Saliboko ontmoette een aantal boeren en sprak met hen over hun dagelijkse strijd om goede en lekkere rijst op de lokale markt en op de eigen tafel te krijgen.

Mulogoto Yunga Élysée is voorzitter van het comité van wijzen in Itara-Luvungi; "Vroeger was er geen opslagplaats, geen fabriek. Je produceert 5 ton paddy (ongepelde rijst), maar je weet niet wat je ermee moet doen". Ook andere gewassen waren geen succes. Maniok verdween door een ziekte en maïs had te kampen met insectenplagen. Het is in deze regio dat Rikolto haar rijstprogramma introduceerde. “Vandaag hebben we een mini-rijstverwerkingsbedrijf en we hebben een magazijn. Daar slaan we de rijst op in afwachting van een goede prijs. Rijstboeren kunnen dankzij de coöperatie dromen van betere tijden. Mensen komen uit Bukavu om de rijst te halen," vertelt Elysée enthousiast.

Kasigwa Mzee Rota is de baas van het rijstverwerkingsbedrijfje van de ADPA-coöperatie. Rota is al dertig jaar rijstboer. In 2003 werd hij lid van de coöperatie, “zo kon ik een opleiding volgen rond betere landbouwtechnieken. Sindsdien is mijn productie verdubbeld. Mijn kinderen gaan naar school, we eten gezond. Dankzij de rijstteelt heb ik 3 geiten, 2 koeien en 6 kippen gekocht. Ik heb in 2011 ook een huis gebouwd".

Opslaan, drogen, pellen… De mini-rijstfabriek draait op volle vermogen. "Leden en niet-leden slaan hier hun oogst op. De leden kunnen de rijstpeller gebruiken tegen een voordelige prijs. Niet-leden betalen wat meer, 30 Congolese frank voor een kilo paddy versus 25 Congolese frank voor leden. De opslag van rijst is gratis voor iedereen, lid of niet. Hierdoor gaan de transportkosten omlaag, die afhankelijk zijn van bestellingen door brouwerij BRALIMA” Legt Rota uit.

Balishwa Rubangiza, 60 jaar, is lid van de raad van bestuur van ADPA. Hij is rijstboer sinds 1983. Rubangiza is vooral ook vader van een groot gezin: 23 kinderen in totaal. "Dankzij rijst kon ik koeien kopen. Ik heb er nu 18. Ik heb een stenen huis gebouwd, de kinderen gaan naar school. Sommigen zijn al klaar met hun studie en op zoek naar een leven in verschillende sectoren. Anderen zitten nog steeds op de schoolbank. De jongste zit vandaag in haar derde jaar", zegt hij trots.

Rubangiza vertelt dat hij in 2017 750 kilogram witte rijst produceerde op één hectare ."500 kilo ging naar de coöperatie voor de groepsverkoop. 200 kilo werd verkocht op de lokale markt en de overige 50 kilo werd gebruikt voor het eigen gezin. Bij BRALIMA (brouwer) wordt de zak van 50 kilo verkocht voor 37 dollar, maar op krediet. Dan kan het twee maanden duren eer je geld ziet. Op de lokale markt betalen handelaars uit Rwanda 52.000 Congolese frank (32,5 dollar). Dat is minder geld, maar het is contant geld! " benadrukt Rubangiza.

Rijstteelt heeft toekomst, zegt Balishwa, als rijstboeren financiële kredieten krijgen. "In 2016 kende de spaar- en kredietcoöperatie COOPEC Kalundu, krediet toe aan de ADPA-leden. Dat was ongeveer 150 dollar per persoon. Het krediet had een looptijd van 7 maanden, de periode van zaaien tot eindproduct. Voor 100 dollar moet de rijstboer 14 dollar aan rente betalen. Ik kreeg 150 dollar krediet, zoals alle leden van onze coöperatie. Ik heb het, ook zoals alle leden, terugbetaald. Maar sommige niet-leden hebben dat niet gedaan. En daarom krijgen we het krediet niet langer. Ik heb toen anderhalve hectare van mijn veld moeten verhuren om zelf maar een hectare te bewerken.”

Mapendo Faida is moeder van 12 kinderen en rijstboerin in Rurambira-Bwegera. Het gebrek aan krediet frustreert haar, want hierdoor halen de boeren de productiedoelstellingen niet. “Mijn buurman produceerde 5 zakken in 2018, maar zijn oogst werd gestolen. Mijn oogst zat gelukkig al veilig in het magazijn van de coöperatie. Er is weinig ruimte om je rijst te drogen, en de plaats is heel erg gewild. Dus moet je je op voorhand registreren en zo hopen dat je je paddy rijst op tijd kan drogen.”

In het magazijn worden op de cemente vloer de droogzones voor elke rijstboer afgebakend. Het magazijn is altijd vol. Kininga Kindaruwa, 35 jaar, is al 6 jaar rijstboer en heeft hier alleen al 55 zakken paddy staan. "Soms koopt de coöperatie mijn rijst.... Als alles goed gaat, dan zijn we heel gelukkig, want je bent zeker dat je geld krijgt. De coöperatie heeft veel voordelen. Het is een veilige opslagplaats voor de rijst en de fabriek produceert rijst van hoge kwaliteit: geen gebroken rijst, geen steentjes in de rijst. Het rendement is veel hoger. Zodra de rijst de fabriek verlaat, doe ik een deel in de pan om onmiddellijk op te eten,” zegt hij enthousiast.

Mushale Kahagwe is al 4 jaar lid van de coöperatie COOPABA en al 8 jaar rijstboer. Hij bewerkt een hectare in Rukaramo en Rutanga. Vaak is de oogst 2 ton paddy per hectare en als alle weersomstandigheden goed zijn, kan dit zelfs oplopen tot 3 ton. "Vroeger was het erg moeilijk om in ons levensonderhoud te voorzien. Heel vaak waren 2 zakken rijst maar 1 zak waard. Het was regelrechte diefstal. Kracht komt voort uit eenheid. Nu mensen lid zijn van de coöperatie, zijn ze bewuster van wat er speelt en zijn ze beter georganiseerd.”

Schuilend in het rijstmagazijn terwijl de regen met bakken naar beneden valt, vertelt Kahagwe, 49 jaar en vader van 8 kinderen, wat er veranderd is in zijn leven sinds hij lid is van de coöperatie: “Met wat ik verdien aan de verkoop van mijn rijst heb ik een slagerij geopend. Ik wil ook andere bronnen van inkomsten. Ik heb twee koeien gekocht die me helpen met de voorbereidingen op het veld, 2 melkkoeien en een oplaadpunt voor mijn telefoon. Mijn kinderen, die zitten op school.”

"Weet je," vertelt Kahagwe verder, "mensen waarderen onze rijst echt. Ze komen uit Sange, Uvira en zelfs Goma om hier witte rijst te kopen. Leraren van de scholen in de buurt van ons kantoor, komen zich hier bevoorraden.” De coöperatie zorgt ondertussen voor goede prijzen: “Toen we nog werkten met tussenhandelaars kostte een zak van 50 kg 30.000 Congolese frank. Dankzij COOPABA krijgen we vandaag 58.000 Congolese frank. De prijzen variëren afhankelijk van vraag en aanbod. In het hoogseizoen is er overproductie in de regio en dat zorgt voor een lagere prijs.”

Er zijn nog andere moeilijkheden: “Waterbeheer, daar breken we ons hoofd over. Ik denk dat we een dam nodig hebben. En ons magazijn is te klein voor de productie, onze droogruimte is te klein, we hebben heel erg nood aan kredieten voor de rijstproductie…”. Hoe ziet hij zijn toekomst? “Ik wil heel graag een ruimer huis bouwen, ik heb een grote familie.” De regen stopt eindelijk: tijd om naar Uvira te gaan

In Uvira, in de provincie Zuid-Kivu, bezoek ik de leden van COOPAMAK, de landbouwcoöperatie in Kilomoni. Lubunga Musafiri is de voorzitter sinds 2015. Lubunga is al 21 jaar rijstteler en de vader van 11 kinderen. Hij is trots op zijn boerderij met 4 koeien die hij kon kopen dankzij de rijstteelt: "Na de oogst slaan we onze producten op in het magazijn. Vervolgens bekijken we de marktsituatie om onze leden te begeleiden naar de meest rendabele prijzen. We verkopen lokaal als de omstandigheden het toelaten en soms verkopen we ook in Burundi. Paddy rijst verkopen we aan 43 dollar per 100 kg. Als het witte rijst is, is het 50 dollar voor 100 kg. Als we in Burundi verkopen, brengen we de paddy daarheen. En als er veel vraag is naar witte rijst op de Burundese markt, dan wordt hij ter plekke verwerkt. Wat telt voor ons is een goede prijs, of die nu in Congo of elders is"

Uvira ligt tegenover Bujumbura, de hoofdstad van Burundi, aan de andere kant van het Tanganyikameer. Veel COOPAMAK rijstboeren verkopen hun producten in Burundi. Mahimba Jean de Dieu, een vader van 5 kinderen, heeft een halve hectare in Kilomoni. Voor hem bevindt de markt zich in Burundi. "Daar is een goede rijstpeller. Al mijn krediet komt uit Burundi: iedere stap in de productie wordt gefinancierd. In ruil lever ik daar paddy. Mijn kredietverschaffer is de eigenaar van de rijstpeller. Na de verwerking van de rijst geeft hij mij de marktprijs en ik betaal mijn schuld af. Voor Mahimba kan oogsten moet hij eerst een aantal vogelplagen bestrijden. “Ik zorg voor een deel van het veld. Een ander deel laat ik over aan een arbeider die ik 100.000 Burundese francs betaal. En dan heb je de nijlpaarden die je moet bestrijden. De kosten kunnen oplopen tot 200.000 Burundese franken. Om kosten te besparen heb ik zelf een haag gebouwd. Ik breng de nacht door op mijn veld, ik sta dan op uitkijk!”.

Ik vraag Mahimba wat zijn kredietverschaffer met de rijst doet? “Het is rijst met rijstvliesjes, hij maakt er veevoer van”. Waarom verkoopt hij niet aan Congolezen, vraag ik hem. “Dat is een heel ander verhaal. Eentje van diefstal. Ten eerste is het krediet dat ik krijg in Uvira enkel vier maanden rentevrij. Daarna is de rente drie dollar per maand. Het krediet is gemiddeld 50 à 100 dollar. Ten tweede worden we door de eigenaars van de rijspellers in Congo beroofd. Voor hen is een zak paddy niet 100 kilo. Je moet er 25 kilo bijdoen! Ik heb zelf de berekeningen gedaan: het is diefstal waar je bij staat! Daarom ben ik naar de Burundezen gegaan. Ik hoop op een dag niet meer afhankelijk te zijn van kredietverschaffers. Niet in Burundi, niet in Congo. De zaken zijn aan het veranderen en ik wil autonomie als professionele rijstboer.”

Geen enkele vrouw heeft de leiding over een coöperatie in de Ruzizi-vlakte. Maar daar komt binnenkort verandering in. Eén van de voortrekkers, Béatrice Bitema is lid van COOPAMAK en verbouwt gewassen in Kilomoni. Het is een lange weg geweest, vertelt ze: "Vroeger verstopten de vrouwen zich, er werd niet gepraat. Vandaag komen de tongen los. Vroeger waren het alleen de mannen die het inkomen uit de rijst beheerden. De man ging alleen naar het veld, deed er al het werk, zorgde voor de verkoop en beheerde het geld alleen. Maar dat is nu aan het veranderen.

Er werken vrouwen in de rijstsector, maar het zijn vaak weduwen. Daardoor hebben ze net als de mannen een stuk land in hun bezit: één tot drie hectare. Ze beheren alles zelf. Maar het is niet altijd gemakkelijk. “Ik heb een veld van anderhalve hectare. Ik verbouw er sinds 1997 rijst. Het is moeilijk om te werken als je weduwe bent. De kinderen vragen geld voor school terwijl wij geld nodig hebben om de velden te bewerken. Je moet in je velden investeren, maar dan gaat het mis met het weer en valt je investering in het water. En dan vraag je je serieus af of het niet goed was om dit geld aan de kinderen te geven voor hun studie. Geduld, uithoudingsvermogen en je moet weer van nul beginnen", legt deze rijstboerin uit.

Getrouwde vrouwen die een rijstveld bezitten zijn zeldzaam. Chakupewa Jumapili is sinds mei 2016 vice-voorzitter van de ADPA-coöperatie: "Vroeger huurde ik velden van anderen, vaak minder dan een halve hectare. Vandaag heb ik een veld dat van mij is. Ik bouwde mijn huis dankzij mijn rijst. Wat was haar motivatie om lid te worden van de raad van bestuur van de coöperatie? Zonder aarzelen zegt ze: "Om mezelf ten dienste van anderen te stellen".

Anderen dienen. Op kantoor en op het veld. Om rijst te produceren die door veel Congolezen wordt gewaardeerd. Zo ook door de leraren van het Sint-Janinstituut die rijst bestellen bij de coöperatie. Galaka Tegeka Fidèle, prefect aan deze katholieke school: "De prijs is eerlijk en de rijst is van goede kwaliteit". Het hoofd van het directoraat-generaal Migratie, Misangi Musabila Joseph, bestelt regelmatig rijst bij ADPA in Luvungi om zijn gezin in Bukavu te voeden. Hij moedigt andere Congolezen aan om Congolees eten te consumeren als een daad van patriottisme: "Het voedselvraagstuk is bij uitstek een politieke kwestie".