Beter voor het milieu! Beter voor je gezondheid! Beter voor mens en dier! Met de regelmaat van de klok lanceren supermarkten en voedingsbedrijven initiatieven rond duurzaamheid. Maar tegelijk zijn er de hardnekkige berichten over boeren en andere toeleveranciers die kreunen onder de prijsdruk, of wantoestanden in slachthuizen. Tijd voor een stand van zaken. Waar gaat het de goede richting uit met het duurzaamheidsbeleid bij supermarkten? En waar loopt het vast?
Duurzaamheidsbeleid in de praktijk bij supermarkten en voedingsbedrijven: gaat het wel vooruit?
Duurzaamheidsbeleid in de praktijk bij supermarkten en voedingsbedrijven: gaat het wel vooruit?
Wat voorafging...
In 2014 maakten we in het boek #SaveTheFoodture een stand van zaken op van de duurzaamheidsinspanningen die supermarkten en voedingsbedrijven doen. Hoe dringen ze de ecologische voetafdruk van hun producten terug? Hoe werken ze aan faire prijzen voor alle schakels in de keten en garanderen ze goede werkomstandigheden? Maar vooral: welke obstakels komen ze tegen om die inspanningen van de niche naar de mainstream te brengen?
Eind 2015 presenteerden we daarom samen in overleg met de retail- en voedingssector 9 todo’s voor een duurzaam inkoopbeleid. Inkopers zijn de mensen bij supermarkten die onderhandelen met boeren en andere toeleveranciers over de producten die in de rekken komen. Telt daarbij enkel de prijs? Of tellen ook sociale en ecologische criteria? Het inkoopbeleid bepaalt zo voor een groot stuk hoe onze voedingsketen werkt.
In 2016 voerden we campagne met de slogan: Mag het iets meer zijn? ’t Is voor de boeren. Ook in 2017 bewezen enkele crisissen dat het meer dan ooit nodig is om van todo naar done te gaan. Maar hoe staat het met de invoering van deze 9 principes? In dit stuk maken we de balans op met ons team dat in België werkt op verduurzaming van toeleveringsketens bij supermarkten en voedingsbedrijven.
"Engagement op sectorniveau ontbreekt"
Gert Engelen
Program coordinator
We hebben die 9 todo’s uitgewerkt samen met de experts van supermarkten en voedingsindustrie. De bedoeling was om tot een engagement op sectorniveau te komen. Dat is (nog) niet gelukt. Als er één speler begint te twijfelen, springt niemand. Erg frustrerend. Het argument bij de supermarkten was zelf verregaand beleid in ontwikkeling hebben. Voor mij even goed, maar toon het dan. Ja, er zijn stappen vooruit gezet. Je ziet bij alle retailers losse initiatieven die op een of meer van de 9 todo’s werken. Als je bijvoorbeeld het duurzaamheidsbeleid bekijkt dat Lidl in 2017 voorstelde, zie je bijna alle punten daarin terugkomen.
In de praktijk merk je echter dat duurzaamheid vernauwd wordt tot ecologische criteria. Dierenwelzijn en gezondheid zijn ook thema’s die steeds prominenter op het voorplan komen. Dat zie je bijvoorbeeld in Nederland bij initiatieven in de melksector. Enerzijds is het lovenswaardig hoe retailers daar de lat hoger leggen, anderzijds zie ik veel nieuwe eisen voor de boer, zonder dat het duidelijk is hoe die investeringen gedragen worden door alle spelers in de keten. De economische leefbaarheid van landbouwbedrijven aan het begin van de keten, is een pak complexer om te realiseren – maar minstens even urgent, en cruciaal wil je substantieel op ecologisch vlak investeren.
In 2014 brachten we spelers uit de retail en voedingsindustrie samen om speerpunten rond duurzaamheid te formuleren.
Wat me daarnaast nog vaak opvalt, is de tweespalt tussen de inkoopafdeling en de CSR-afdeling (Corporate Social Responsibility). Als je die twee niet verweeft, kom je nergens. Bij CSR kunnen ze wel mooie principes formuleren, als de collega’s op de inkoopafdeling enkel beoordeeld worden op de prijs die ze bedingen, staan we nergens. Daarom staat dat principe ook in onze 9 todo’s.
Verder hinken onze supermarkten als sector achterop op vlak van rapportage over duurzaamheidsinspanningen. FEVIA, de sectororganisatie van de voedingsindustrie, heeft al voor de derde keer een tweejaarlijks duurzaamheidsrapport gemaakt. Daarin zitten nu ook indicatoren, zodat de vooruitgang voor elk van de onderdelen kan gevolgd worden. De sectorfederatie van de retail, Comeos, heeft de voorbije maanden gewerkt aan een eerste duurzaamheidsrapport. Op basis van wat ik nu weet, moeten we niet meer verwachten dan een oplijsting van initiatieven - maar wie weet komt er nog een verrassing. Vanaf 2018 moeten alle beursgenoteerde bedrijven overigens een duurzaamheidsrapport maken. Dat kan de zaken versnellen.
"Betrek de consument als partner"
Liesbeth Van Meulder
Program Advisor public & private sector
Uit onze co-creatie met supermarkten en consumenten eind 2016 kwamen 7 voorstellen om duurzame consumptie naar de mainstream te trekken. Het voorbije jaar heb ik samengewerkt met iedere supermarkt om te kijken welk idee zij kunnen uittesten. Dat is trekken en sleuren, met voorlopig weinig resultaat. Daar spelen verschillende dingen: schrik om de interne keuken te delen met concurrenten, vrees voor verlies van marktaandeel, een zekere angst dat ze 'gepakt' kunnen worden op onvolkomenheden, winkelinrichtingen waar weinig ruimte is voor experiment,…
In het Citizens for the Foodture-traject gingen experts van de supermarkten in dialoog met consumenten om duurzaam tot makkelijkste keuze te maken.
Maar goed, als ik mijn roze bril op zet, zie ik dat veel supermarkten achter de schermen toch initiatieven nemen in de geest van Citizens for the Foodture. Neem een initiatief als “het merk van de consument”, dat Carrefour lanceerde. Daarbij beslissen consumenten mee aan welke duurzaamheidscriteria hun melk moet voldoen en welke prijs ze daarvoor willen betalen. Nu is dat nog klein. Maar als ik even mag dromen, zie ik een supermarkt dit voor een heel gamma doen. Als je je klanten zo betrekt, verander je radicaal de manier waarop we over voeding spreken. Niet iets dat zo weinig mogelijk moet kosten, maar iets waardevols, dat de keuzes weerspiegelt die wij als samenleving belangrijk vinden.
Mijn boodschap aan supermarkten in 2018… Mag ik het cru zeggen? Stop met zagen dat de consument niet mee wil en enkel naar de prijs kijkt. Het is grotendeels wat je hem/haar geleerd hebt. Je stuurt de consument op zovele vlakken. Gebruik dezelfde technieken om ons richting duurzamere keuzes te leiden.
Naar een opwaartse concurrentie?
Jelle Goossens
Communications officer
De campagne die Lidl vorig jaar voerde (“bij Lidl is de juiste keuze snel gemaakt”), vond ik in dat opzicht een lichtpunt. De campagne vertelde hoe ze voor een aantal producten de duurzame keuze de makkelijkste keuze maken - helemaal het punt dat we met Citizens for the Foodture willen maken. Maar het is vooral opmerkelijk omdat Lidl een hard discounter is. Normaal speelt elke advertentie daar op prijs, prijs en nog eens prijs. Het is een stap in de goede richting dat een supermarkt toont hoe ze op een andere manier waarde creëert voor de klant.
Helaas is enge prijsconcurrentie nog steeds de belangrijkste kegel in het spel tussen supermarkten. Marketing is nochtans meer dan prijs. De beste marketing is een product met een verhaal dat klopt van a tot z.
Onze ambitie met Rikolto moet zijn om een speelveld te creëren waar supermarkten opwaarts gaan concurreren op duurzaamheid. De campagne “Ik ben meer dan mijn kassaticket”, die we dit jaar samen lanceren met Femma, Gezinsbond, Test Aankoop, KVLV en Fairtrade Belgium, moet al een duw in die richting geven.
Innovatie in voedingsketens: gaan we naar een omslagpunt?
Joris Aertsens
Program Advisor sustainable chain development
In mijn eigen werk om toeleveringsketens te verduurzamen, zie ik een aantal mooie evoluties. Tot nog toe werkten we enkel met Colruyt Group intens samen rond een aantal productketens, bijvoorbeeld rond Congolese koffie. Vandaag is er vanuit meerdere supermarkten interesse om via samenwerking de toeleveringsketens achter producten opnieuw uit te uitvinden. Druk vanuit de omgeving en vanuit de samenleving, creëert de vraag naar meer transparantie en faire voorwaarden.
Op internationaal vlak zie je dat samenwerkingen tussen retailers en middenveldorganisaties vruchten afwerpen. Een mooi voorbeeld is het Sustainable Trade Initiative (IDH) dat inzet op het verduurzamen van belangrijke voedingsproducten zoals cacao, koffie, fruit en groenten, palmolie, … . Een ander interessant voorbeeld is Danube Soy, een associatie van onder meer retailers, traders en ngo's ter promotie van Europese soja.
Rikolto en Colruyt Group werken in een ketenproject op lange termijn samen met koffieproducenten in Kivu.
De manier van denken verandert, dat voel je. En ja, dat is mede door ons jarenlange gewroet. Onze ketenprojecten zijn geen rariteiten meer. Kijk naar de nieuwe appelvariëteit die Colruyt Group gaat lanceren, of de “Beter voor iedereen”-varkens van Delhaize … . Het zijn dezelfde principes die terugkomen: samenwerking tussen producenten, supermarkt en wetenschappers, risico’s en winsten billijk delen in de keten.
Is er een “maar” aan dit verhaal? Zeker. Als je kijkt naar de impact in verhouding tot de totaalomzet, raken zulke ketenprojecten maar een klein percentage van de omzet. Er zijn veel straffere keuzes nodig om de ervaringen van enkele producten uit te rollen naar een hele productcategorie.
De schandalen rond de slachthuizen maakten duidelijk dat je eigenlijk niet anders kan om geloofwaardig te zijn. Je draagt als supermarkt juridisch niet de verantwoordelijkheid voor mistoestanden bij een toeleverancier, maar je deelt wel voluit mee in de imagoschade.
Conclusie?
Gert Engelen: "Supermarkten hebben grote troeven in handen om de voedingsketen te verduurzamen. Maar je kan volgens mij niet zonder pre-competitieve afspraken op niveau van de sector, omdat de concurrentiedruk anders bij voorbaat nieuwe initiatieven onmogelijk maakt. Kunnen we toch nog een doorbraak forceren?"
Joris Aertsens: "De grootste blinde vlek in de shift naar duurzaamheid, zijn prijsvormingsmechanismes die leefbare prijzen tot stand brengen over een langere termijn, zonder marktverstorend te zijn. Beschouw het gerust als een ambitie."
Liesbeth Van Meulder: "Retailers laten zich inspireren door ons, maar de concrete uitwerking organiseren ze dikwijls zelf, zonder ons te betrekken. Dat is OK - zolang er maar stappen vooruit gezet worden. Al ontken ik niet dat het soms een beetje frustrerend is."
Jelle Goossens: "We moeten vooral scherp blijven voor onszelf. Een beetje minder slecht doen, is niet genoeg."
Deze tekst verscheen ook in verkorte vorm bij Weekend Knack...
VILT groef op basis van deze analyse dieper naar de verduurzaming van het inkoopbeleid bij retail: deel 1
Abonneer je op MO* en steun Vredeseilanden (Rikolto)
Abonneer je nu voor slechts 28 euro. Daarvoor ontvang je 4 kwartaalmagazines én schenk je 10 euro aan Vredeseilanden (Rikolto).