Doorbreek de keten van ontbossing, begin bij de supermarkt

"Ik wil niet ongeweten bijdragen aan ontbossing en andere mensenrechtenschendingen."

Zo verwoordde een deelnemer van onze burgerpanels haar boodschap aan de supermarkten. Tijdens zo’n burgerpanel bespraken burgers de resultaten van Superlijst Milieu, een onderzoek naar de klimaat- en milieu-inspanningen van Belgische supermarkten. Deelnemers uiten hun verontwaardiging over het ontbreken van doortastend beleid, maar ze geven vooral een inkijk in hun eigen doen en denken. Niemand wil bijdragen aan ontbossing, maar wie heeft de kennis of middelen om dat voornemen om te zetten in de praktijk? Ze willen wel duurzaam eten, maar het lukt hen niet. Ze zitten gevangen in de zogeheten attitude-gedragskloof. Supermarkten kunnen burgers helpen die kloof te overbruggen, door van ontbossingsvrije voeding de standaardoptie te maken.

De burgerpanels van Rikolto kaderen in het Europese SUCCESS-project van EIT Food , waarin consumenten en supermarkten samen manieren zoeken om duurzame consumptie makkelijker te maken. Zij hebben de sleutel in handen, want meer dan 80% van wat wij in België eten komt via de supermarkt op ons bord. Bovendien is meer dan 80% van de Belgische retailmarkt in handen van slechts vijf spelers. Die vijf supermarktketens verbinden honderden voedingsproducenten met miljoenen mensen en hebben dus best wat in de pap te brokken. Zo zette het Belgische Colruyt recent nog druk op multinational Mondelez in een prijsdiscussie, door haar producten niet meer aan te bieden in de winkelrekken.

Supermarkten bepalen niet enkel als poortwachters welk eten er in de winkelrekken komt. Via hun assortiment, promoties, winkelomgeving en beleid beïnvloeden ze ook wat, hoe en hoeveel wij als burgers eten. Met die hefbomen kunnen supermarkten sterk bijdragen aan de broodnodige omslag naar een ecologisch duurzaam voedselsysteem. Het onderzoek Superlijst Milieu, uitgevoerd door denktank Questionmark in samenwerking met Rikolto en Test Aankoop, toonde vorig jaar aan dat supermarkten in België weinig effectieve maatregelen nemen om van milieuvriendelijke voeding de standaard te maken. Ook in de strijd tegen ontbossing laten supermarkten nog erg veel kansen liggen. Beleid tegen ontbossing focust voornamelijk op huismerken en is zelden waterdicht. Door certificaten aan te kopen voor ontbossingsvrije soja en palmolie dekken supermarkten boekhoudkundig hun producten af, maar de reeks van De Standaard over conflictsoja illustreert dat deze aanpak weinig zoden aan de dijk zet.

Hoog tijd dus om enkele versnellingen hoger te schakelen, in samenspel met burgers en overheden.

Ten eerste kunnen burgers het nodige draagvlak creëren voor structurele veranderingen. Iedereen is prijsgevoelig, maar daarnaast is gemak ook een doorslaggevende factor, blijkt uit onderzoek. Maak duurzaam en gezond vooral de makkelijkste keuze voor iedereen: die stem moeten we nog veel sterker overbrengen naar supermarkten en overheden.

Ten tweede kunnen de verschillende overheden supermarkten aanmoedigen om actie te ondernemen, en kunnen ze duurzaamheid en gezondheid vrijwaren van de concurrentiestrijd via gerichte wetgeving en wettelijk vastgelegde ondergrenzen. De Europese anti-ontbossingswet vormt alvast een bijzonder belangrijk instrument. De Europese Unie is wereldwijd de tweede grootste importeur van ontbossing, en door zuivere ontbossingsvrije producten te eisen van haar importeurs, is de kans op een globaal hefboomeffect naar ontbossingsvrije ketens reëel.

Daarnaast is het nu meer dan ooit aan supermarkten om hun centrale rol in onze voedingsketens in te zetten voor een duurzaam verhaal. Het Superlijst-onderzoek belichtte niet enkel wat supermarkten doen, maar liet ook experten aanbevelingen formuleren. Zo kunnen supermarkten een concreet actieplan tegen ontbossing publiceren en hierover jaarlijks rapporteren. Supermarkten kunnen ook werken aan een ontbossings- en landconversievrij inkoopbeleid. Ze nemen daarbij best niet alleen huismerkproducten, maar het ganse assortiment in rekening. De Europese anti-ontbossingswet geeft hiertoe alvast de aanzet. Deze aanbevelingen in daden omzetten vraagt van supermarkten samenwerking op langetermijn met verwerkende bedrijven en landbouwers. Enkel met gedeelde en volgehouden investeringen krijg je werkelijk duurzame en rechtvaardige ketens.

Specifiek voor soja kan een supermarkt ook haar inspanningen verhogen voor de eiwitshift, de omslag naar een eetpatroon met minder dierlijke en meer plantaardige eiwitten. Soja voor veevoeder is in België de grootste driver achter voedingsgerelateerde ontbossing. Supermarkten kunnen hun inspanningen voor de eiwitshift nog sterk verhogen en stemmen die best af met hun beleid tegen ontbossing.

Neen, dit zijn geen kant-en-klare oplossingen. Het zijn wel cruciale ingrediënten, waarmee de kernspelers in ons voedingssysteem aan de slag moeten. Op die manier kunnen we zo snel mogelijk evolueren naar een winkelkar zonder ontbossing of andere mensenrechtenschendingen.

De burgerpanels worden mede mogelijk gemaakt dankzij de steun van EIT Food.

Beluister de aflevering van Het Recept van Rikolto met collega Liesbeth over Superlijst