2019, het jaar van de doorbraak voor Congo?

Congo staat n.a.v. de recente verkiezingen in het middelpunt van de internationale belangstelling, althans toch af en toe. Maar hoe gaat het eigenlijk met het programma van Rikolto in Oost-Congo, en welk effect heeft de onduidelijke politieke situatie op die werking? Wat betekent dit voor de koffie-, rijst- en cacaoboeren waarmee we werken? En hoe zit het nu met de Ebola-uitbraak waar Oost-Congo zowat een half jaar geleden werd door opgeschrikt?
Genoeg vragen voor een babbel met Ivan Godfroid, directeur van Rikolto in Congo, en voor de jaarwissel even terug in België.

“2018 was om een verschillende redenen een moeilijk jaar, de politieke situatie is daarvan wellicht de meest zwaarwegende. De verkiezingen werden 2 jaar na elkaar uitgesteld en in dat onzekere klimaat is het, ook voor organisaties van kleine boeren, niet evident om stevige zakelijke relaties met opkopers op te bouwen. Heel concreet gaat dat bijvoorbeeld over de onzekerheid of een container koffie al dan niet over de grens zal geraken. Die onzekerheid blijft aanhouden, ook nu het nog wachten is op de uitslag van de verkiezingen. En dat terwijl er, ook vanuit de boeren, grote verwachtingen gekoesterd worden naar verandering, naar leiders die omstandigheden creëren om de veelbelovende economie echt naar een hoger niveau te tillen. Het is een onwaarschijnlijke tegenstelling, langs de ene kant zie je de successen en resultaten van boerenorganisaties die veel hoop op verandering in zich dragen en aan de andere kant is er die politieke impasse, de onzekerheid, de stagnatie.

Stel je voor, je werkt maandenlang als koffieboer om koffie van hoge kwaliteit te produceren en af te leveren en dan loop je het risico dat die, door de politieke situatie, blijft steken aan de grens. Het gevaar is niet denkbeeldig dat sommige boeren weer gaan kiezen voor de smokkelroutes, met lagere prijzen en alle andere risico’s die daaraan verbonden zijn. De mensen hopen echt op een doorbraak, een verandering voor hun land, een functionerende overheid, een stabiel economisch klimaat, beter betrouwbare infrastructuur, … ”

“Ook al was 2018 niet zo’n goed jaar op politiek vlak, toch hebben de boerencoöperaties resultaten kunnen boeken. De koffiecoöperatie Kawa Kabuya bijvoorbeeld heeft echt wel een succesjaar achter de rug. Dat dit mogelijk was in dit politiek en economisch moeilijk klimaat heeft te maken met het niveau van organisatie dat deze boeren hebben bereikt en met de weg die deze coöperaties al hebben afgelegd. Zo is Kawa Kabuya door de jaren uitgegroeid tot een sterk en goed gerund bedrijf, met ook voldoende financiële slagkracht en dat loont, in vele opzichten. Voor de koffieboeren was 2018, ondanks alles, dus zeker succesvol te noemen. Voor 2019 plannen we trouwens een uitbreiding van het koffieprogramma naar Rutshuru.

Wat de rijst betreft is het een ander verhaal, daar heeft de onzekere situatie wel een stevige impact op het uitvoeren van ons programma, met name door het uitblijven van een belangrijke financiering door de Wereldbank. Ook daar is het hopen op een meer stabiele situatie én witte rook voor 2019. Want ook op dat vlak ligt er duidelijk een stevig potentieel in de regio’s waar we werken. En ook daar zou een nieuwe regio bijkomen, in de provincie Tanganyika.

Als je bekijkt wat we in de steigers hebben staan, kan je stellen dat 2019 voor het programma in Congo een echt doorbraakjaar zou kunnen worden. Momenteel werken we met zo’n 5000 koffieboeren, voor 2019 verwachten we dat hun aantal zeker naar 8000 zou kunnen gaan. Voor het rijstprogramma zijn de prognoses nog indrukwekkender, daar verwachten we een stijging van 1000 naar minstens 10.000 boeren.

En dat is er nog de cacaoteelt, daar zijn we eerder bescheiden begonnen, met een paar honderd boeren. Maar ook daar verwachten we dat ze in 2019 met zo’n 2000 zullen zijn.

Maar, …. en het is geen kleine ‘maar’, alles hangt af van de evolutie van de politieke situatie.”

“Ook de rol van Rikolto is, door de jaren heen, sterk geëvolueerd. In het begin waren we daar vooral als partner voor het opstarten van de boerencoöperaties. We waren echt bij zowat alles betrokken, ook heel proactief. Nu gaan we meer en meer fungeren als facilitator en dat vooral op 3 vlakken: Zo gaan we op zoek naar nieuwe contracten, bijvoorbeeld voor de steeds toenemende volumes van koffie. Risicospreiding door het diversifiëren van opkopers is daar één facet van. Bij die internationale contacten blijven wij de coöperaties bijstaan. Ten tweede is er de toegang tot krediet voor het, bij de boeren opkopen van de koffie. Ook daar stijgt de financieringsbehoefte evenredig met het stijgen van de volumes. Op dat vlak hebben we trouwens in 2018 een gigantische vooruitgang geboekt en dat heeft alles te maken met de geloofwaardigheid van de coöperaties zowel op vlak van kwaliteit als op vlak van capaciteit.

En als laatste ondersteunen we de coöperaties ook nog op vlak van bestuur en organisatie. Dat zijn dan vaak de jongere organisaties die af en toe nood hebben aan een soort van ‘sparring-partner’, bijvoorbeeld bij het oplossen van een bepaald probleem of een conflict. Dat gaat ook vaak over het leren van een rol in een bestuur van een organisatie, van een boer die niets anders gewoon is dan zijn eigen kleine bedrijfje vergt dat toch wel een stevige leercurve. De omslag maken van het denken aan het eigen voordeel, vaak dan nog op korte termijn naar het algemene belang van de coöperatie op langere termijn, dat is niet zo snel gedaan.”

“Ook op politiek vlak wens je voor dit land leiders die wél die lange-termijn-visie hebben. Wordt de volgende president zo iemand, ik weet het niet. Verandering zal nooit van vandaag op morgen gebeuren, het zal altijd geleidelijk moeten gaan. Bij oppositiekandidaat Fayulu zie je wel een aantal factoren die nooit eerder gezien zijn in Congo. Hij kan bogen op een nationale steun, over het hele grondgebied van het land. Op vlak van legitimiteit van een presidentskandidaat is dit nooit eerder vertoond in Congo en dat kan een sterkte zijn mede met zijn ervaring in de privésector. En dat is een tweede factor, hij heeft zijn sporen verdiend in een internationale context en is als dusdanig niet belast of verdacht binnen één of ander systeem.

Hoe het zal aflopen is moeilijk te voorspellen. Op het moment dat dit interview gepubliceerd wordt, zal er misschien al meer duidelijk zijn. Vermoedelijk zal veel afhangen van de rol van de buurlanden en hoe ze zich gaan gedragen. De internationale gemeenschap kan weinig betekenen en wordt afgehouden met argumenten als de soevereiniteit. Maar een aantal landen zijn wel beducht voor de gevolgen als het zou foutgaan in Congo. Dat soort overleg is, op dit moment trouwens, volop aan de gang. Maar er zijn natuurlijk ook landen die er baat bij hebben dat het niet goed komt in Congo …. zodat ze grondstoffen kunnen blijven roven.

Al onze partnerorganisatie kijken uit naar een politiek en economisch klimaat waarbinnen het grote potentieel van Congo eindelijk ten volle zou kunnen ontwikkelen, dat is overduidelijk. ”

“En ja, in dat hele verhaal is ebola natuurlijk ook een factor van onzekerheid. Het is duidelijk dat men er nog niet is in geslaagd om de epidemie onder controle te krijgen. En dit, ere wie ere toekomt, ondanks heel goed werk van zowel de minister van gezondheid als van de internationale gemeenschap. Dat de impact van dit werk onvoldoende is gebleken heeft veel, zo niet alles te maken met het wantrouwen van veel mensen naar de overheid en de Internationale gemeenschap. Dat wantrouwen kan je terugbrengen op het niet aanpakken van de aanvallen van zogenaamde rebellengroepen waarbij de voorbije 5 jaar zeker 2000 mensen werden vermoord en meer dan 1000 ontvoerd. De acties om ebola in te dijken stuiten op dat wantrouwen, wat maakt dat tot op vandaag nog maar de helft van de nieuwe besmettingen te linken zijn aan bekende besmettingshaarden. Dat is een erg grote onbekende die als een soort van ‘zwaard van Damocles’ over de regio, ook over de grenzen van Congo heen, blijft hangen. Mocht er een grote doorbraak van de ziekte komen, dan kunnen de gevolgen zeer zwaar zijn. Maar laat ons vooral hopen dat dit niet gebeurt.

Als de mensen zich houden aan de voorschriften dan is het besmettingsgevaar eerder klein. We zien ook dat dit binnen de boerencoöperaties zeer goed wordt opgevolgd en dat ebola eigenlijk geen negatieve invloed heeft op de werking van die organisaties. Bovendien manifesteert ebola zich vooral in de stedelijke milieus en veel minder in de rurale.”