"Wij innoveren": kennisinstellingen en coöperaties oogsten samen kennis in Centraal-Amerika

Centraal Amerika heeft bijna 60 miljoen inwoners. Hoe zorgen we ervoor zorgen dat al die mensen toegang hebben tot goede en gezonde voeding, die op een duurzame en milieuvriendelijke manier wordt geproduceerd?

Voor Guillermo Gutierrez, projectcoördinator van Rikolto in Nicaragua, schuilt de oplossing grotendeels in het betaalbaar en toegankelijk maken van nieuwe, milieuvriendelijke technologieën voor boeren. "Onderzoeksinstellingen in de regio doen veel onderzoek naar nieuwe productiemethodes en technologieën. Helaas raakt die kennis vaak niet tot bij de boeren, of heeft geen oplossingen voor hun problemen waarmee ze dagelijks te maken hebben. Zo komen we dus geen stap verder.”

In 2020 ging het "Innovamos"-project (“wij innoveren” in het Spaans) van start. Het project brengt 21 landbouworganisaties en universiteiten, bedrijven, dienstverleners en NGO's samen uit de groentesector in Nicaragua, Honduras en Guatemala. Het doel van dit project is om een beter en eerlijk inkomen voor groente- en fruitboeren te voorzien door het toepassen van innovatieve oplossingen.

Wat gebeurde er de voorbije jaren? In dit artikel blikken we terug op dit project dat mogelijk was dankzij de financiële en technische ondersteuning van de Provincie West-Vlaanderen en Inagro.

In 2020 werd in Nicaragua, Honduras en Guatemala een kennisuitwisselingsplatform opgericht om de belangrijkste actoren uit de groentesector samen te brengen, waaronder bedrijven, onderzoeksinstellingen, overheidsinstellingen en NGO's. Door gezamenlijk de belangrijkste uitdagingen en behoeften in de groente- en fruitsector te analyseren, hebben ze inzicht gekregen in de pijnpunten en noden van hun land. Universiteiten deden onderzoek om die pijnpunten aan te pakken. Zo werd onder andere onderzoek gedaan naar hydrocultuur, waarbij gewassen in water worden geplant als alternatief voor het planten in de grond. Ook werd onderzoek gedaan naar geïntegreerde gewasbescherming, een holistische benadering van gewasbescherming gericht op het bestrijden van onkruid, ziekten, insecten en ander ongedierte door een combinatie van traditionele, biologische en chemische methoden die kosteneffectief, milieuvriendelijk en sociaal aanvaardbaar zijn.

Boerencoöperaties worden begeleid en getraind door dezelfde instituten om de aanbevelingen uit de onderzoeken te testen op de boerderijen van hun leden, zodat ze kunnen profiteren van de nieuw ontwikkelde kennis en technieken. Door deze samenwerking en kennisdeling kunnen de groente- en fruitsector in deze landen verbeterd worden.

In samenwerking met lokale NGO’s worden ook kredietproducten ontwikkeld voor hydrocultuur en beschermende landbouw. Zo kunnen boeren geld lenen om de nieuwe technieken op grotere schaal toe te passen. Vaak vragen innovaties veel investeringen, die boeren niet altijd kunnen dragen.

De opgedane inzichten uit de veldproeven en de studies worden zorgvuldig gedocumenteerd. Deze lessen zullen verspreid worden in de regio, bijvoorbeeld via allerhande fora, zodat een veel grotere groep van boeren ze kunnen toepassen.

In oktober 2022 kwamen actoren uit Guatemala, Honduras en Nicaragua die in de aardbeienteelt werken samen tijdens het regionale aardbeienforum in Honduras. Het "Innovamos"-project organiseerde dit forum om kennis en ervaringen uit te wisselen over de productie, verkoop, moeilijkheden en beste praktijken in de aardbeienteelt.

Volgens Guillermo Gutiérrez, coördinator van het Innovamos-project, is de belangrijkste uitdaging voor Midden-Amerikaanse landen om import te vervangen door binnenlandse productie. Lage bodemvruchtbaarheid, aanpassingsvermogen van plantenrassen, zaadkwaliteit en beheer van ziekten en insecten zijn de belangrijkste problemen voor binnenlandse productie.

De belangrijkste lessen van het aardbeienforum zijn onder meer:

• Toegang tot informatie is cruciaal: Het is belangrijk om informatie toegankelijk te maken voor alle belanghebbenden, inclusief producenten, onderzoekers en beleidsmakers. Dit kan helpen bij het nemen van weloverwogen beslissingen en het ontwikkelen van effectieve strategieën om de aardbeienproductie te verbeteren.
• Beschermde kassen kunnen helpen bij het beperken van risico's: Beschermde kassen helpen bij het verminderen van risico's op ziekten en plagen die de aardbeienproductie bedreigen. Dit zorgt voor hogere opbrengst en een betere kwaliteit van de aardbeien.
• Samenwerking met academische instellingen is belangrijk: Het helpt bij het ontwikkelen van uitgebreide plannen om de aardbeienproductie te versterken. Dit kan leiden tot praktijkopleidingen voor producenten en het overdragen van kennis over innovatieve productiemethoden.

Het multi-stakeholderplatform heeft geleid tot verschillende positieve resultaten, waaronder:

• Betere samenwerking tussen deelnemende instellingen: Het platform droeg bij aan een betere samenwerking tussen deelnemende instellingen, wat heeft geleid tot meer uitwisseling van informatie en kennis.
• Oprichting van een opleidingsprogramma: Het platform hielp bij de oprichting van een opleidingsprogramma om kennis over te dragen aan producenten. Dit kan helpen bij het verbeteren van de productiemethoden en het verminderen van de risico's.
• Beïnvloeden van overheidsbeleid: Het platform heeft bijgedragen aan het beïnvloeden van het overheidsbeleid om toegang te krijgen tot kwalitatieve zaden die bestand zijn tegen klimaatverandering. Dit kan bijdragen aan een hogere opbrengst en een betere kwaliteit van de aardbeien.
• Betrekken van jonge aardbeientelers: Het platform heeft jonge aardbeientelers betrokken bij het testen van innovaties tijdens het planten en oogsten van aardbeien. Dit kan helpen bij het ontwikkelen van nieuwe en innovatieve productiemethoden.

Tijdens het forum werd de regionale situatie van de aardbeienteelt bestudeerd. "Het doel van deze bijeenkomst was het uitwisselen van ervaringen en kennis op het gebied van de aardbeienteelt. Producenten presenteerden hun ervaringen met de aardbeienproductie op basis van de inzichten van wetenschappers. Vervolgens werden er veldbezoeken georganiseerd, waarbij producenten in het gebied werden bezocht. Tot slot werden op participatieve wijze leerpunten, goede praktijken, volgende stappen en samenwerkingsactiviteiten tussen de deelnemende instellingen geformuleerd", aldus Gutiérrez.

In elk land stelden de partners van het project in onderling overleg de prioriteiten voor de acties op die in 2021 en 2022 verder werden uitgewerkt. In Honduras werkten de Zamorano Universiteit en de boerenorganisatie CONAGROH samen om onderzoek uit te voeren voor het voorkomen van plagen, zoals slakken in groenten als sla, bloemkool en broccoli.

De groentesector in de drie landen staan voor dezelfde uitdaging: de kwaliteit en beschikbaarheid van verse groenten verbeteren. Dit vereist samenwerking tussen producenten, distributeurs, consumentenorganisaties en supermarkten, evenals investeringen in nieuwe technologieën en kennisdeling.

De kennisuitwisseling vond plaats op 25 oktober 2021 in Lepaterique, Honduras. Onder leiding van docenten uit Zamorano en technische adviseurs van CONAGROH vond er een tweedaagse theoretische en praktische workshop plaats over geïntegreerde plaagbestrijding met de nadruk op weekdieren en bodemplagen die in bladgroenten voorkomen.

In Guatemala hebben verschillende organisaties tijdens een bijeenkomst op 2 november 2021 hun inzet en enthousiasme geuit om een duurzame landbouwwaardeketen te ontwikkelen met aandacht voor gezondere bodems. Helaas konden door de COVID-19 pandemie slechts 13 deelnemers, één per organisatie, aanwezig zijn tijdens deze bijeenkomst.
Desondanks hebben deze vertegenwoordigers van diverse organisaties hun ervaringen en verwachtingen gedeeld, wat hun betrokkenheid bij het verbeteren van de bodemkwaliteit benadrukt. Om verdere vooruitgang te boeken, kunnen toekomstige bijeenkomsten worden georganiseerd, mogelijk deel online, om meer deelnemers te bereiken. Op die manier kan de kennis en expertise van de verschillende organisaties worden gedeeld en kunnen er gezamenlijke acties worden ondernomen om de landbouwwaardeketen te verbeteren en te verduurzamen.

Voor José Maldonado, manager van ADISAGUA (een van de deelnemende NGO's), stelt de deelname aan dit multi-stakeholder platform hem in staat om te leren van andere organisaties die geïnteresseerd en geëngageerd zijn in de problematiek van bodemherstel en -behoud.

Isabel Alonzo, onderzoeker bij het Centrum voor Landbouw- en Voedselstudies van de UVG, zegt dat het belangrijk is dat de academische sector ook aan dit platform deelneemt, zodat zij samen met andere actoren in de landbouwketen innovatieve oplossingen voor de problemen kunnen bedenken.

In Nicaragua hebben de actoren gebruik gemaakt van het multi-stakeholderplatform en hebben er besloten om te werken rond de thema van biologische bestrijding van ongedierte in groenten. Tot nu toe zijn er drie sessies gehouden, die belangrijke resultaten voor de sector hebben opgeleverd. Het multi-stakeholderplatform in Nicaragua heeft tot doel om boeren, bedrijven en wetenschappers samen te brengen om kennis te delen, de capaciteit te versterken en de ontwikkeling van biologische bestrijdingsmiddelen te bevorderen. Het platform biedt een ruimte voor het uitwisselen van informatie, het testen van biologische bestrijdingsmiddelen en het ontwikkelen van innovatieve oplossingen om plagen en ziekten te bestrijden.

De Nicaraguaanse bijeenkomst wordt geleid door de Unie van Landbouwcoöperaties van het Noorden (UCHON), die 6 coöperaties verenigt die 60% van de landbouwproductie van het land vertegenwoordigen, en de Centraal-Amerikaanse Universiteit (UCA), de niet-gouvernementele organisatie La Cuculmeca en andere bedrijven en strategische bondgenoten.

Tijdens deze 3 bijeenkomsten hebben verenigingen die lid zijn van UCHON een technische opleiding gekregen over het gebruik van biologische bestrijdingsmiddelen. Daarna zijn er ook veldbezoeken georganiseerd om de informatie van de technische opleiding in praktijk te gebruiken. Anderzijds zijn de universitaire onderzoekers in dialoog getreden met de landbouwers over het beheer van hun gewassen, waardoor zowel theoretische als praktische kennis is overgedragen.

Van de zes verenigingen die deel uitmaken van UCHON hebben er vier al onderzoekspercelen en protocollen die door het UCA zijn vastgesteld en goedgekeurd om te analyseren en te bepalen welke soorten biologische bestrijdingsmiddelen in hun gewassen het meest effectief zijn. De andere twee hebben hun onderzoekspercelen al gekozen en valideren hun onderzoeksprotocollen.

Aan het eind van deze onderzoeks- en analysefase hoopt men een gids op te stellen die niet alleen de resultaten, maar ook de gezamenlijke essentie van het multi-stakeholderplatform weergeeft.

Zowel in Nicaragua, Honduras en Guatemala worden de samenwerkingen tussen academische instellingen, commerciële bedrijven en andere organisaties die een belang hebben in de keten, ervaren als waardevol. Dat toont aan hoe belangrijk het is om in te zetten op het institutionaliseren ervan: door het opzetten van multi-stakeholder platformen zorgen we ervoor dat het niet bij eenmalige samenwerkingen blijft, maar er een breder kader opgezet wordt.