"Urgentie wordt sleutel voor ommekeer”

“We hebben het niet over landbouwromantiek”, zegt Jan Wyckaert, Belgisch directeur van Rikolto – het vroegere Vredeseilanden – in een gesprek met Tertio. “Als in 2050 negen miljard mensen moeten worden gevoed, vraagt dat systemische antwoorden. Weg met het silodenken. Iedereen moet mee in het bad, want de tijd dringt.”

In 2005 zette Rikolto een wereldwijde scenario-oefening op met diverse actoren uit de voedselketen. Die legde een stevige waarheid bloot: dat de markten alles bepalen. De overheden, die instaan voor het regulerende kader, spelen een afnemende rol in het landbouw- en voedselvraagstuk.

“Dat resultaat opende ons de ogen”, bekent Jan Wyckaert. “Onze vroegere focus op een leefbaar inkomen voor de boeren, had te weinig impact. De hele voedselketen moest in ons vizier komen en de sociaal en ecologisch blinde markt moest worden gecorrigeerd. Rikolto zou voortaan een faciliterende rol opnemen om drie cruciale actoren in de keten met elkaar te verbinden: familiaal georganiseerde landbouwbedrijven, de willing private actors – bedrijven die bereid zijn tot een langetermijnrelatie en een eerlijke prijszetting –, en een enabling environment – overheden, kredietinstellingen en anderen die een ondersteunende omgeving bieden. Vandaag legt Rikolto zich niet langer toe op landbouw als geïsoleerd domein, maar op voedselsystemen.”

Maar als zoveel monden moeten worden gevoed, waarom dan geen schaalvergroting en industrialisering van de landbouw beogen? “Onze keuze voor familiale boerderijen is een garantie voor duurzaamheid op lange termijn”, verklaart Wyckaert hun strategie. “Industriële landbouwbedrijven werken vaak met een aandeelhoudersmodel waarbij enkel kortetermijnwinst telt. Monocultuur en overdadig gebruik van schadelijke chemicaliën moeten de opbrengst verzekeren."

"In familiale bedrijven houden de boeren de productiemiddelen in eigen handen. Dat garandeert een duurzamer beheer, zowel sociaal, economisch als ecologisch, omdat die landbouwers hun bedrijf gezond aan de volgende generaties willen doorgeven. Om hun slagkracht te verhogen, groeperen ze zich in coöperatieven. Wij ondersteunen die boerengroepen met kwaliteitszorg en diversifiëring, collectieve vermarkting, ontwikkeling van gemeenschappelijke onderhandelingscapaciteit en technologie.”

De wereldwijde plattelandsvlucht vraagt niet alleen om een geïntegreerde, maar ook een stadsgerichte landbouwpolitiek. Overal ter wereld nemen steden het voortouw rond klimaatneutraliteit. Op de agenda staan mobiliteit, wonen en energie, maar sinds kort ook voedsel. “Donald Trump stapt uit het Parijse klimaatakkoord, maar talrijke Amerikaanse steden nemen het roer over”, illustreert Wyckaert.

“In eigen land denken steden zoals Leuven, Gent en Brugge al ernstig na over hun toekomstige voedselvoorziening. Het stedelijke niveau is beheersbaar, beschikt over sterke hefbomen en kan bogen op nauwe menselijke contacten. Kleine stadslandbouw- initiatieven zijn bijzonder interessant, maar hun impact is te beperkt. Zij moeten aangevuld worden met een grootschaliger beleid dat inzet op stadsgerichte landbouw. Dat gebeurt al door de ondertekenaars van het Milaanpact: steden overal ter wereld die goede praktijken uitwisselen om de stedelijke consument met duurzame productie-initiatieven en distributiekanalen te verbinden."

"Dat is systemisch werken: niet langer in silo’s als landbouw, distributie, logistiek en consumptie, maar geïntegreerd. Wereldwijd helpen de lokale teams van Rikolto met hun partners de schoolkeukens te verduurzamen en de stedelijke consument met andere actoren in de keten te verbinden. Onze bijdrage is beperkt, maar we brengen al die goede ervaringen op de grote agenda’s. De VN hebben begrepen dat er heel wat beweegt in de steden en sturen hun beleid bij.”

Duurzame voeding is niet alleen een nobel doel, maar inmiddels ook een interessant verkoopargument voor grote spelers als warenhuizen of voedingsbedrijven. Critici van de ketenstrategie klagen aan dat op die manier problematische spelers aan een groen imago worden geholpen – greenwashing in vakjargon.

“Dat risico bestaat onvermijdelijk”, erkent Wyckaert, “maar de urgentie en complexiteit van de voedselproblematiek laten ons geen andere keuze dan alle schakels in de keten te betrekken. In de toekomstige voedselbevoorrading zal iedereen elkaar nodig hebben.

In enkele pilootprojecten van Rikolto worden supermarkten actief betrokken en mede-eigenaar gemaakt van de keten. "Het uiteindelijke doel is dat ook zij vanuit hetzelfde uitgangspunt gaan handelen: hun businessmodel verduurzamen en daardoor beveiligen tegen toekomstige schaarste. Zo nemen ze niet alleen duurzame maatregelen vanuit een ethische drijfveer, maar omdat business as usual hun uiteindelijk de das zal omdoen.

"Militante organisaties die zich ver afhouden van de grote spelers en kritiek uiten op hun beleid, zijn de kanaries in de mijnschacht. Samen met de niche-initiatieven hebben zij een belangrijke vuurtorenfunctie. Rikolto neemt hun inzichten mee naar de grotere spelers om grotere impact te realiseren. De voedselketen moet van binnenuit en in elke schakel verduurzaamd worden.”

Interview: Sylvie Walraevens voor Tertio (5/12/2018)