Regeneratieve landbouw voor een veerkrachtiger voedselsysteem

Ons leven is afhankelijk van de landbouw, maar veel van de huidige landbouwpraktijken zijn niet vol te houden. De "groene revolutie" werd in de jaren zestig geïntroduceerd om de wereldwijde voedselproductie te verhogen. Dat lukte, maar dikwijls ten koste van bodems en biodiversiteit door het overmatige gebruik van chemische inputs en industriële landbouwpraktijken.

We hebben de natuur gedwongen om als een machine te werken, maar dat pad loopt dood. Bij Rikolto ondersteunen we onze partners om over te schakelen op duurzame productie voor een veerkrachtiger en inclusiever voedselsysteem.

De VN-top over voedselsystemen, die tijdens de Algemene Vergadering van de VN in september 2021 werd gehouden, belichtte voedsel en landbouw als een sector die zowel door de klimaatcrisis wordt getroffen als een belangrijke bron van broeikasgasemissies is.[1] Volgens de gegevens van de FAO die in november 2021 werden vrijgegeven, is 31 procent van de door de mens veroorzaakte broeikasgasemissies afkomstig van de agro-voedselsystemen van de wereld. Dat is een stijging van 17 procent ten opzichte van 1990, toen de wereldbevolking kleiner was.[2]

Regeneratieve landbouw is geheel van methodes om de aangetaste biodiversiteit in de bodem te herstellen en het organisch materiaal in de bodem weer op te bouwen. Zo wordt koolstof uit de atmosfeer in de bodem vastgelegd en absorbeert de bodem maximaal het beschikbare water.

Hoe ziet regeneratieve landbouw er in de praktijk uit? Om deze vragen beter te kunnen beantwoorden, zaten we samen met Nyoman Artha van Pasar Rakyat Bali, onze partner in sinds 2020 in ons programma Goed eten voor steden. Pasar Rakyat is een sociale onderneming die verse en biologische producten van lokale boeren distribueert naar stedelijke klanten op Bali tegen betaalbare prijzen.

Nyoman, waarom is het essentieel om over te schakelen op regeneratieve landbouw, en hoe voer je dat uit in Pasar Rakyat?

Wat we nu proberen te doen is de landbouwgrond te herstellen die beschadigd is door het gebruik van chemische bestrijdingsmiddelen in het begin van de jaren zeventig in Indonesië. Sinds de groene revolutie hebben we de natuur gedwongen meer te doen dan ze zelf kan.

Landbouwers hoeven dan minder dure meststoffen en bestrijdingsmiddelen aan te kopen en krijgen hogere prijzen vragen voor gewassen van betere kwaliteit.

Een gezonde bodem werkt als een spons. Een gezonde bodem houdt meer water vast, vermindert bodemerosie en verhoogt de droogtetolerantie. Een goede bodem is ook een thuis voor insecten, wormen, schimmels, bacteriën en andere levende organismen die de basis vormen voor een goede bodemwerking, en dus de groei van planten bevordert.[3] Wanneer we bodemorganismen doden met onkruidverdelgers, droogt de bodem sneller uit, waardoor boeren meer meststoffen moeten gebruiken om gewassen te verbouwen, wat hogere kosten met zich meebrengt.

Bij Pasar Rakyat doen we aan regeneratieve landbouw door eerst de bodem voor te bereiden om een evenwichtig ecosysteem te bevorderen. We doen dit door de inname van moeilijk afbreekbare chemische stoffen tot een minimum te beperken. In plaats daarvan gebruiken we meer natuurlijke en duurzame opties voor kunstmest, schimmelbestrijding en ongediertebestrijding. Bijvoorbeeld door gebruik te maken van gefermenteerde koeien- en geitenmest die de nodige micro-organismen bevat om organische stoffen af te breken.

We hebben "demonstratiepercelen" waar we boeren opleiden om duurzame landbouw te bedrijven. We leiden boeren op om organische mest te maken door gebruik te maken van natuurlijke hulpbronnen uit hun omgeving. Door dit te doen, integreren boerengroepen ook het concept van de circulaire economie, waarbij ze hulpbronnen hergebruiken of recirculeren om landbouwafval te minimaliseren. Het helpt de kosten te drukken en verschaft de boeren extra inkomsten door de verkoop van hoogwaardige organische meststoffen.

Daarnaast focussen we ons op het strategisch ontwerpen van agrarische landschaps- en teeltplannen om de biodiversiteit te optimaliseren. Meervoudige wisselteelt op het veld bootst natuurlijke ecosystemen na en verhoogt de biodiversiteit, wat bijdraagt tot een gezonde bodem. Daarom moedigen wij boeren aan om 'intercropping' toe te passen in combinatie met gewasrotatie. Als we bijvoorbeeld maïs planten, planten we er ook chilipepers onder, zodat de chilipepers kunnen groeien als we de maïs oogsten. Na verloop van tijd hoeven we de grond dus niet te bewerken omdat hij goed is ontworpen. Monocultuur bestaat niet in de natuur, alleen polycultuur of multi-teelt.

Momenteel heeft Pasar Rakyat zes proeftuinen. Eén locatie in Catur, Badung Regency, beslaat een oppervlakte van 40 acres. Vijf locaties in Tamblingan, Buleleng Regency, zijn kleinschaliger met vijf hectare per locatie. Door middel van proeftuinen kunnen boeren het verschil zien tussen gewassen die op conventionele en duurzame wijze worden geteeld. Wij verzamelen gegevens en inzichten over onze activiteiten, waaronder het proces, de voor- en nadelen van elk model, de resultaten en de continuïteit. Zo kunnen we onze aanpak en instrumenten verbeteren om de boeren beter bij te staan.

Rikolto zet samenwerkingen op met lokale spelers om de stedelijke voedselomgevingen en toeleveringsketens te verbeteren, zodat alle burgers verzekerd zijn van gezond en duurzaam voedsel. Kunt u ons meer vertellen over hoe Pasar Rakyat werkt aan stedelijke voedselzekerheid?

We hebben een farm-to-table-model, waarbij we hoogwaardige biologische voedingsmiddelen rechtstreeks van lokale boeren naar de consument brengen. Kleine boerenbedrijven zijn een integraal onderdeel van de voedselwaardeketen, maar zij worden geconfronteerd met aanzienlijke risico's door klimaatverandering en dagelijkse risico's omdat ze bederfbare producten verkopen. Als we er niet in slagen een betere waardeketen op te bouwen die de boeren een billijke beloning biedt op lange termijn, zullen minder mensen geïnteresseerd zijn om boer te worden. De innovaties van Pasar Rakyat dragen bij aan betere landbouwketen waar kleine en middelgrote bedrijven een hoofdrol krijgen.

Op het niveau van de pre-productie en de productie rusten we de boeren uit met de vaardigheden om gewassen te telen volgens de principes van de regeneratieve landbouw. Vervolgens kopen we hun oogst twee keer per week op om deze te verpakken en te distribueren naar consumenten in de steden.

We verdelen ze op drie manieren: verkoop met winst, zonder winst, en donatie aan mensen die minder geluk hebben. Zo kunnen boeren een consistent inkomen verdienen, terwijl stadsbewoners toegang krijgen tot voedzaam en veilig voedsel. Wij engageren ons om consumenten heerlijke producten te bieden tegen betaalbare prijzen, waarbij we principes van eerlijke handel en solidariteit centraal stellen. Zo kunnen klanten die de financiële ruimte hebben, iets meer betalen zodat we mensen in moeilijkheden voedsel gratis kunnen aanbieden, of aan een verminderde prijs.

In onze podcast Het Recept van Rikolto sprak collega Jelle met Chris Claes (directeur Rikolto International) en Tessa Avermaete (onderzoekster aan de KU Leuven) over de veerkracht van voedselsystemen. Herbeluister de aflevering: