Bananen uit Senegal
Bananen uit Senegal
Na een grote droogteperiode in de jaren ’80 verhuisden honderden mensen richting Gambiarivier, ten zuiden van de stad Tambacounda. Ze stichtten er nieuwe dorpen en al snel organiseerden de boerenfamilies zich in de Association des PROducteurs de la VAllée fleuve de la Gambie (APROVAG), die vandaag bestaat uit 10 lokale boerengroepen (Groupements d’Intérêt Economique - GIEs) in 7 dorpen.
APROVAG groeide in de loop der jaren uit tot een sterke boerenorganisatie. De families in de regio zijn voor ongeveer 70% van hun inkomsten afhankelijk van de bananenteelt. Daarnaast telen ze nog katoen, pindanoten en voedselgewassen. Slechts 35% van de leden van APROVAG kan na verkoop een deel van de winst opzij leggen om te sparen. De ‘soudure’ periode, de periode dat er geen bananenoogst is, blijft een precair seizoen voor veel families. Ongeveer de helft van de boerenfamilies heeft het nog altijd moeilijk om rond te komen in die periode.
Toch heeft het telen van bananen veel potentieel. De vraag naar bananen op de Senegalese markt is groot, vooral in de steden. Maar boerenorganisaties zoals APROVAG kunnen moeilijk concurreren met de bananen uit Ivoorkust. Die bananen zijn afkomstig van plantages voor de export naar Europa en zijn van betere kwaliteit. De leden van APROVAG moeten een versnelling hoger schakelen om die achterstand in te lopen. Sinds 2007 ondersteunt Vredeseilanden de boerenorganisatie in hun ambitie om uit te groeien tot een professionele partner in de Senegalese én internationale bananenhandel.
In 2010 komt fruitimporteur Agrofair in contact met APROVAG. Agrofair brengt o.a. Fair Trade gecertifieerde bananen van het merk “Oké” en “Eko Oké” op de Belgische markt, die voornamelijk afkomstig zijn uit Peru. Aangezien de markt van bio fairtradebananen in de lift zit en het interessant is de aanvoer te diversifiëren met bananen uit Afrika, zochten zij nieuwe producentenorganisaties om mee samen te werken.
Twee jaar na hun eerste kennismaking, besliste Agrofair om APROVAG intensiever te ondersteunen met oog op export. Daarop bracht Vredeseilanden hen in contact met Colruyt Group, de grootste retailgroep van België. Zij toonden interesse om de bananen uit Senegal aan te kopen. Dit alles resulteerde in een uniek partnerschap waarbij transparantie en samenwerking ter ondersteuning van kleinschalige boeren de sleutelwoorden zijn. De bedoeling is om een efficiënte keten van kwaliteitsbananen op te zetten vanuit Senegal tot in België, waar elke schakel in de keten bij wint. Met een hoger inkomen voor de boerenfamilies als einddoel.
Uitdagingen
- Productiviteit verhogen door betere bemesting: Er is nog een tekort aan voldoende organische meststoffen. Daarom geeft Vredeseilanden ondersteuning aan de uitbouw van een compostbedrijf in Sankagne.
- Zuiniger irrigeren: Eén bananenplant heeft 50 à 60 liter water per dag nodig. De meeste boeren geven hun planten maar een paar keer per week water met een tuinslang; een zeer intensief werk. De diesel voor de pompen kost veel geld, wat de concurrentiepositie verzwakt.
- Toepassen van goede landbouwpraktijken: Elke producent moet secuur bemesten, snoeien en uitdunnen (de kleine bananen wegnemen zodat andere bananen beter kunnen groeien). Dit moet allemaal gecontroleerd worden, want de kwaliteit van een verkoop in groep is maar zo goed als de zwakste schakel. De systemen voor kwaliteitscontrole zijn nog niet operationeel in elke boerengroep.
- Organisatie en planning van de plantages: Wie levert aan een supermarkt, moet voldoen aan strikte wettelijke normen. Alles moet traceerbaar zijn. Alle data over wanneer er bemest, geïrrigeerd en geoogst wordt, moet nauwgezet bijgehouden worden om de productie te kunnen plannen. Ook die registratiesystemen staan nog niet op punt.
- Kwaliteit, logistiek en transport: Hoe verpak je bananen op de beste manier in dozen? Wat zijn de beste dozen die beschikbaar zijn op de Senegalese markt? Hoe maak je paletten en hoe organiseer je het transport van plantage naar Dakar? Welke formulieren moet je hebben en welke procedures moeten gevolgd worden voor export? APROVAG heeft hier nog geen ervaring mee.
- Transparante prijzen en contracten: Wat kost certificering jaarlijks? Welke premie levert het op voor de producent? Hoe maak je transparante contracten op? Veel van het extra werk voor verwerking (wassen, verpakken) wordt gedaan door vrouwen. Wat is een correcte verloning voor die arbeid? Het financieel plaatje moet nog helder gemaakt worden. APROVAG heeft ook nog weinig ervaring met het opmaken van formele contracten op papier.
- Certificering: De boerengroep Nguène II heeft deze zomer hun certificaten behaald voor bio en GlobalGAP, en APROVAG voor fairtrade. De uitdagingen blijven groot om alle andere 9 boerengroepen en hun leden te sensibiliseren, en een registratie- en controlesysteem op poten te krijgen, dat nodig is voor bio- en GlobalGAP certicering (dit zijn de eisen die wereldwijd aan boeren worden gesteld m.b.t. voedselveiligheid, duurzaamheid en kwaliteit van de producten)
- Omvorming van APROVAG: van vereniging naar bedrijf: APROVAG is gestart als een overkoepelende, gesubsidieerde vereniging om de belangen van aangesloten leden te behartigen. APROVAG doet zeer waardevol politiek werk, maar dit is soms moeilijk te verzoenen met de commerciële taken. Daarom werd de bedrijfspoot APROCOB opgericht. Toch is het een hele uitdaging om bedrijfsmatige structuren, procedures en attitudes ingang te doen vinden.
Onze strategieën
- Landbouwtechnische ondersteuning van APROVAG. Dit betekent dat er advies gegeven wordt over hoe de boeren op de beste manier het maximum uit hun plantages kunnen halen. En vooral, hoe ze de kwaliteit van de bananen kunnen verbeteren. Door op een goede manier te bemesten, te ‘snoeien’, bepaalde plagen te voorkomen, etc.
- Zorgen voor de productie van organische mest. Er is in 2014 een compostbedrijfje opgericht in Sankagne, dat op dit moment 45 ton compost aflevert en werkgelegenheid creëert voor 25 jongeren uit de buurt. Die productie kan uitgebreid worden. Bovendien moeten alle leden leren hoe ze de organische mest op de beste manier kunnen toepassen.
- Onderzoeken wat de beste irrigatiemethode is voor de plantages; o.a. testen doen met zuinige sproeiers die de bananenplanten gerichter en frequenter van water kunnen voorzien.
- Onderzoeken hoe de bananenboeren zich het best kunnen voorbereiden om om te gaan met klimaatverandering.
- Boerengroepen intensief begeleiden om alle nodig certificaten voor de exportmarkt te halen: Ecocert, Fair Trade en GlobalGAP. Momenteel heeft nog maar 1 boerengroep deze certificaten gehaald.
- Vredeseilanden helpt APROVAG en de boeren bij het opzetten van de nodige registratie-, tracerings- en controlesystemen om export mogelijk te maken. Dit is evenzeer nodig om te kunnen leveren aan de kwaliteitsmarkten van Dakar.
- Uitwisselingsreizen. In 2011 brachten een aantal leden van APROVAG een bezoek aan Peru. Van hun Latijns-Amerikaanse collega’s leerden ze heel wat praktische tips.
- Zoeken naar investeringskapitaal voor kabelbanen van het veld naar de pakstations, etc.
- APROCOB begeleiden om een winstgevend bedrijf te worden.
Senegal heeft sectorfederatie voor de bananenteelt
De sectorfederatie voor de bananenteelt in Senegal is een feit. Op 20 december hield ze haar oprichtingsvergadering in Dakar. De federatie kwam er met de ondersteuning van Rikolto.
De sectorfederatie wordt geleid door een nationaal college waar zowel producenten als handelaars in zetelen. Mamadou Omar Sall leidt het kerncollege van 6 leden. Sall is speciaal adviseur van de president van Senegal en voorzitter van regionale organisatie van bananenproducenten in Tambacounda.
Vandaag bedraagt de nationale banenenproductie zo'n 30.000 ton per jaar. Senegal heeft de ambitie om die productie te verdubbelen en zelfvoorzienend te worden. Daarvoor werd, mede op initiatief van Rikolto en de bananenproducten van Tambacounda, een nationaal programma opgezet.
Schattingen geven aan dat maar liefst 25% van de productie vandaag verloren gaat. De prioriteiten van de nieuwe sectorfederatie liggen dan ook bij het oplossen van de belemmeringen op vlak van verpakking en logistiek.
Biologisch en Fair Trade... check!
De boerengroep Nguène II behaalt als eerste het bio en Fair Trade certificaat. Ook de Global Gap certificatie is in orde: dit zijn de eisen die wereldwijd aan boeren worden gesteld m.b.t. voedselveiligheid, duurzaamheid en kwaliteit van de producten
Vrijwilligers op bezoek
In juli ging deze groep naar Senegal op bezoek bij de bananenboeren van APROVAG. Ze ontdekten hoe Vredeseilanden er samenwerkt met de boeren, met fruitbedrijf Agrofair en met Colruyt Group om in de toekomst een primeur waar te maken: de export van Senegalese kwaliteitsbananen. Sofie en Lut, die in het kader van hun Banaba-opleiding reeds 6 maanden bij Aprovag stage liepen, begeleidden vrijwillig en deskundig de groep. Gilles, Saida, Ann en Nico zijn allen straffe Vredeseilandenvrijwilligers. Anne, Nele, Machteld, Ben en Nicolas zijn studenten lerarenopleiding. De komende maanden zullen ze het verhaal van onze campagne en van de bananenboeren vertellen in scholen over heel Vlaanderen.
Dit project zal ervoor zorgen dat de leef- en werkomstandigheden van de bananenboeren aanzienlijk zal verbeteren. En dat wij kwaliteit uit Afrika kunnen consumeren.
New drying sheds
Some pictures of the new drying sheds for cocoa.
Testcontainer verscheept naar Nederland
In november 2014 werd een eerste testcontainer met bananen verscheept om zowel APROVAG als de andere spelers in de keten de kans te geven om alle procedures te doorlopen. Conclusie van de dag: de bananen doorstonden de kwaliteitstest, maar de uitdagingen blijven gigantisch: de certificatie van de boerengroepen, de irrigatie van de bananenplanten, de administratieve capaciteit... het blijven zorgenkindjes waar rigoureus op gewerkt moet worden.
Verslaggever Jelle schrijft: "Mij blijft vooral bij dat zelfs het vanzelfsprekendste niet evident is in de omstandigheden waarin Vredeseilanden werkt. Om traceerbaarheid te garanderen, moet je bijvoorbeeld logboeken bijhouden. Maar hoe hou je logboeken bij als het merendeel van de boeren amper geletterd is? Ja, er is ontiegelijk veel gebeurd de voorbije jaren, maar om de export van een wekelijkse container te laten slagen, staan we nog maar aan het begin. Sukkelen, wroeten en doorbijten: dat is wat er in het vooruitzicht ligt."
Compost
In het dorp Sankagne is een compostbedrijfje opgericht, dat al 45 ton compost produceerde, en werkgelegenheid creëert voor 25 jongeren uit de buurt. Volgend jaar mikken de boeren op 90 ton.
Een kabelbaan voor bananen
In Nguène is een kabelbaan aangelegd van 1200 meter die in Costa Rica werd gekocht en in twee containers werd verscheept naar Dakar, waar ze in januari 2014 na een lange omweg aankwam. Langs die kabelbaan kunnen de bananen van het veld zonder veel blutsen naar de was- en pakstations getransporteerd worden.
Begunstigden
- In totaal 10 boerengroepen in 7 dorpen.
- Totaal aantal rechtstreeks bereikte boeren en boerinnen: 933
- Aantal mannen: 607
- Aantal vrouwen: 326
Budget
- Budget voor 3 jaar: €240.000
Bereikte resultaten
- In 2013 sloot APROVAG voor de eerste keer twee formele contracten op papier af met handelaars. In 2014 verhandelden ze in totaal 2.373 ton bananen.
- Om de commerciële activiteiten te scheiden van de (landbouwtechnische) diensten die APROVAG aan haar leden verleent en het politiek werk dat de organisatie doet, is in 2014 het bedrijf APROCOB opgericht. Dit is de commerciële poot van APROVAG.
- Er is één boerengroep (Nguène II) die aan alle voorwaarden voldoet en het bio- en GlobalGAP certificaat heeft behaald. De koepel APROVAG/APROCOB heeft het fairtrade certificaat behaald.
- In november 2014 werd een eerste testcontainer met bananen verscheept om zowel APROVAG als de andere spelers in de keten de kans te geven om alle procedures te doorlopen.
Wat verwachten we tegen 2017
- De opbrengsten op de bananenplantages van de zwakkere boerengroepen zijn met 15 à 20% gestegen
- 30% van de totale bananenoogst van de boerengroep van Nguène voldoet aan alle normen voor export en er is een helder verkoopscontract opgesteld met lonende prijzen voor de boeren
- Voor APROVAG als geheel is de kwaliteiten van bananen erop vooruit gegaan: de beste landbouwpraktijken zijn beter gekend bij de leden, in de pakstations weten de werknemers welke procedures ze moeten volgen om de bananen op de beste manier te wassen, te verpakken, en te transporteren
- APROVAG behoudt haar FairTrade certificaat, en twee nieuwe boerengroepen behalen het bio en Global Gap certificaat.
- Minstens twee officiële contracten met groothandelaars of exporteurs zijn afgesloten
Resultaten op lange termijn
In de hele Senegalese bananenproductie zijn ongeveer 9.000 boeren en boerinnen actief, en indirect leven 85.000 mensen van de hele bananenhandel. De producenten zijn verenigd in UNAFIBS, de Union nationale des acteurs de la filière banane du Sénégal. In 2013 werd een groot nationaal programma voor de ontwikkeling van de bananenketen in Senegal ontwikkeld in samenspraak met UNAFIBS. Dit is echter nog niet omgezet in de praktijk. Vredeseilanden blijft UNAFIBS verder ondersteunen in hun lobbywerk voor een gunstig juridisch kader, betere wegen om de bananen zonder blutsen in Dakar te krijgen, ondersteuning rond certificatie, en toegang tot krediet.
APROVAG
APROVAG ondersteunt haar leden vooral op landbouwtechnisch vlak en speelt een belangrijke rol bij de kwaliteitscontrole. Vredeseilanden coacht APROVAG bij het verwerven van de nodige capaciteiten.
Agrofair
Agrofair biedt de nodige landbouwtechnische ondersteuning en vorming en maakt duidelijke commerciële afspraken met APROVAG.
Colruyt Group
Colruyt Group engageert zich om minstens 50% van de bio fairtradebananen aan te kopen in een lange termijn samenwerking via Agrofair, indien APROVAG de gevraagde volumes en kwaliteit kan aanleveren.
TASTE
De stichting TASTE (Technical Assistance for Sustainable Trade & Environment), nauw verbonden aan Agrofair, formuleert projecten en probeert zo financiering binnen te halen voor investeringen bij APROVAG en de producentengroepen.
